سند مديريتي برنامه تدوين ضوابط و معيارهاي فني
سند مدیریتی برنامه تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن در سال 1380توسط کارگروه منتخب مجری برنامه (معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت) با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تدوین و در فروردین 1384مورد بازنگری قرارگرفت
1-اهداف
اهداف برنامه شامل تهیه و تدوین مقررات، دستورالعمل‌ها، معیارها و ضوابط علمی و فنی برای انجام مطالعه، برنامه‌ریزی، طراحی، اجرا، نظارت و ارزیابی در فعالیت‌های معدنی و بازنگری و به‌روزرسانی آن‌ها است. دامنه فعالیت‌های معدنی در این برنامه مشتمل بر پی‌جویی و اکتشاف منابع و کانسار‌ها، استخراج معدن، کانه‌آرایی و فرآوری مواد معدنی و متالورژی استخراجی است.
در صورت اجرای صحیح برنامه و به کارگیری نتایج آن، دستاور‌دهای زیر حاصل خواهد شد.
1-ضابطه مند شدن فعالیت‌های معدنی.
2-ایجاد وحدت رویه و هماهنگی در انجام فعالیت‌ها.
3-ایجاد زمینه مناسب برای ارزیابی و قابل مقایسه کردن نتایج و گزارشها.
4-ایجاد زبان مشترک بین گروه‌های تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز.
5-ارتقا سطح مهارت‌ها و اطلاعات کارشناسان و دست اندرکاران.
6-حذف زوائد، جلوگیری از تعدد در تصمیم‌گیری، دوباره‌کاری و اتلاف منابع
7-انطباق فعالیت‌های معدنی با معیارهای فنی و در نتیجه اصلاح روشها، بهبود کیفیت محصولات، جلوگیری از اتلاف انرژی، جلوگیری از تخریب محیط زیست و افزایش بهره‌وری تولید.
8-تسهیل در امر بهرهبرداری و نگهداری تأسیسات و تجهیزات.
9-تهیه الگوهای ارزیابی طرح‌ها برای بررسی‌کنندگان گزارشها فنی مربوط در مراحل مختلف.
10-بسترسازی برای تدوین استانداردهای مورد نیاز در فعالیت‌ها و محصولات منطبق بر استانداردهای جهانی.
11-بسترسازی لازم جهت صدور خدمات فنی و مهندسی.
2-تعاریف و مفاهیم پایه
به منظور ایجاد هماهنگی و وحدت رویه در استفاده از واژه‌های متداول که در تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن به کار می‌روند، مفاهیم پایه به شرح زیر تعریف می‌شوند.
2-1-طرح عمرانی
منظور مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که براساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی که توسط دستگاه اجرایی انجام میشود طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدفهای برنامه عمرانی پنجساله به صورت سرمایه گذاری ثابت شامل هزینه‌های غیرثابت وابسته در دوره مطالعه و اجرا و یا مطالعات اجرا می‌گردد و تمام یا قسمتی از هزینه‌های اجرای آن از محل اعتبارات عمرانی تأمین میشود و به سه نوع انتفاعی، غیرانتفاعی و مطالعاتی تقسیم می‌گردد.
2-2-پروژه (Project)
مجموعه عملیات و خدمات مشخص و همگن است که در یک زمان معین شروع و با صرف منابع مالی معین در جهت رسیدن به اهداف طرح انجام می‌گیرد.
3-2-فعالیت (avtivity)
مجموعه عملیات و خدمات مشخص و همگن و وابسته به هم که برای نیل به هدف معین در چهارچوب یک پروژه برای رسیدن به هدف طرح انجام می‌گیرد.
2-4-معیارهای فنی (Technical Criteria)
به مجموعه ای اطلاق میشود که با استفاده از ضوابط فنی، مشخصات استانداردها، راهنماها، تحقیقات علمی، تجارب و دانش فنی تدوین شده و مبنای قضاوت و تصمیم گیری های مهندسی قرار می‌گیرد.
2-5-ضوابط فنی
به مجموعه آئین نامه‌ها، دستورالعمل ها و مقررات فنی اطلاق میشود.
2-6-آئین نامه‌ها
مجموعه مقررات و روش های اجرایی است که به استناد موازین قانونی تهیه و پس از تصویب توسط مراجع ذیصلاح، رسماً لازم الاجرا است و می تواند در برگیرنده دستورالعمل ها و مقررات فنی نیز باشد.
2-7-دستورالعمل (instruction)
مجموعه روشها و دستوراتی است که برای انجام یک موضوع یا یک کار مشخص تدوین میشود و عموماً رعایت آن الزامی است و میتواند در برگیرنده مقررات و مشخصات فنی نیز باشد.
2-8-مقررات فنی (Technical Regulations)
مجموعه مقرراتی است که در برگیرنده استانداردها و مشخصات فنی نیز می‌باشد.
2-9-مشخصات فنی (Technical Specification)
مجموعه مدارکی است که ویژگیهایی مانند سطح کیفیت، نحوه و دقت انجام کار، درجه ایمنی، اندازه، واحدهای اندازه‌گیری و روش انجام عملیات یا خدمات را تعیین میکند.
2-10-استانداردها (Standard)
مشخصات فنی که به طور عمومی پذیرفته شده و یا رسماً لازم الاجرا است.
2-11-راهنما (Guideline)
به مجموعه اطلاعاتی اطلاق میشود که برای تسهیل در کاربرد روش یا روش های خاصی تدوین شده باشد.
2-12-فهرست خدمات (List of Services)
مجموعه خدمات مربوط به هریک از فعالیت‌ها یا عملیات یا زمینه‌های کاری مربوط به یک طرح یا یک پروژه است که انجام آن‌ها برای رسیدن به اهداف تعیین شده در زمینه‌های مطالعاتی، اجرایی و بهرهبرداری ضروری است و شرح خدمات بر اساس آن تهیه میشود.
2-13-شرح خدمات (Scope of work)
به مجموعه ریز خدمات، جزئیات و روش های ضروری انجام خدمات مندرج در فهرست خدمات اطلاق میشود و براساس آن می‌توان خدمات انجام شده را کنترل کرد.
2-14-مفاهیم معدنی
کلیه واژه‌هایی که در قانون معادن و آیین‌نامه اجرایی آن تعریف شده اند عیناً پذیرفته میشود. اصلاحات مربوط به این مفاهیم در صورت لزوم و همچنین تعاریف و اصطلاحات اضافی و تکمیلی، در جریان اجرای برنامه تدوین و ضوابط و معیارهای فنی معدن پیشنهاد خواهد شد.
3-دامنه کار
هیچ فعالیت مهندسی نمی تواند به طور انتزاعی مورد اجرا قرار گیرد و همه فعالیت‌های مهندسی در بخش های مختلف معمولاً با سایر بخش ها ارتباط دارند.
قرار گرفتن کلیه مسایل ذیربط در دامنه فعالیت برنامه امری غیرممکن است. بنابراین ضمن حفظ ارتباط درونی برنامه با سایر بخش های مهندسی، دامنه کار برنامه فقط شامل ضوابط و معیارهای فنی است که بیشترین کاربرد آن‌ها در معدن کاری است و در سایر بخش ها قابل تعریف نیست.
برای فعالیت‌هایی که تدوین ضوابط و معیارهای فنی آن به عهده سایر بخش هاست، ضوابط و معیارهای فنی مصوب آن بخش عیناً پذیرفته میشود و در صورت لزوم فقط ویژگیهای مربوط به بخش معدن به صورت متمم تدوین خواهد شد.
تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن با در نظر گرفتن قانون معادن و آئین نامه اجرایی آن، آئین نامه ایمنی معادن و سایر قوانین جاری و آئین نامه‌های موجود در کشور انجام میشود.
با در نظر گرفتن دامنه شمول قانون معادن، دامنه کار برنامه شامل کلیه مواد معدنی بجز هیدروکربن‌های مایع و گاز است.
برنامه در سه زمینه: اکتشاف، استخراج و فرآوری اجرا خواهد شد. ضوابط معیارهای فنی برای زمینه‌های مطالعات، طراحی، اجرا، ساخت، بهره برداری نظارت و ارزیابی عملکرد طرح ها و واحدهای تولیدی تهیه خواهد شد.
ضوابطی که زمینه‌های کاری مشترک در این پروژه‌ها داشته باشد زیر عنوان پروژه ای که بیشترین کاربرد مربوط به آن است قرار می‌گیرند.
زمین شناسی، هرچند دارای کاربرد عمومی است، چون بیشترین کاربرد آن در اکتشاف مواد معدنی است در دامنه کار پروژه‌های اکتشاف قرار می‌گیرد.
ضوابط تونل سازی، که در سایر بخش های عمرانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، نظر به اهمیت آن در فعالیت‌های معدنی در دامنه کار پروژه‌های استخراج قرار می‌گیرد.
دامنه کار پروژه‌های فرآوری شامل کانه آرایی و صنایع معدنی تا تولید ماده اولیه قابل مصرف در سایر صنایع و فعالیت‌های عمرانی (منجمله صنایع سیلیکاتی، متالورژی استخراجی، صنایع دیرگداز، شیمی معدنی) است.
در جریان کار تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن، در زمینه‌هایی که ممکن است تفکیک دقیق دامنه کار نسبت به سایر بخش های مهندسی دشوار باشد، می توان مسئولیت تدوین ضوابط را به طور مشترک به عهده هر دو بخش قرار داد و یا اینکه هر بخش ویژگیهای مربوط به بخش خود را تدوین کند و در اختیار بخش مسئول قرار دهد.
4-ساختار
ساختار اجرایی برنامه مطابق نمودار شماره 1، مرکب از مجری برنامه، شورای عالی تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن، کمیته‌های تخصصی و مشاور(ان) تدوین ضوابط است.
ترکیب هریک از اجزای ساختار برنامه (بجز امور اداری و مالی که توسط مجری برنامه تعیین خواهد شد) به شرح زیر است:
4-1- مجری برنامه
مجری برنامه توسط دستگاه اجرایی (وزارت صنعت، معدن و تجارت) منصوب میشود.
وظایف: علاوه بر وظایف قانونی و اختیارات مواد 53 و 54 قانون محاسبات عمومی کشور، مهم‌ترین وظایف مجری برنامه شامل موارد زیر است:
- انتخاب اعضا و تشکیل شورای عالی تدوین و نظارت بر اجرای وظایف آن
- تشکیل کمیته‌های تخصصی طبق نظر شورای عالی
- اخذ استعلام‌ها و انعقاد قراردادهای لازم
- تأیید نهایی صورت وضعیت‌ها برای پرداخت
- سازمان دهی پرسنل و تأمین تجهیزات مورد نیاز
- نظارت بر انجام امور اداری و کنترل هزینه‌ها
- ارائه گزارش های پیشرفت کار
- حفظ تداوم فعالیت‌ها در طول دوره اجرای برنامه
- ارتباط با دفتر امور فنی و تدوین معیارهای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
نمودار 1 - نمودار سازمانی برنامه تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن
|
شورای عالی تدوین ضوابط و معیارهای فنی
|
|
دفتر امور فني و تدوين معيارها
|
4-2- شورای عالی تدوین
شورای عالی تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن، مرکب از 9 نفر، شامل مجری برنامه و 8 نفر از کارشناسان مجرب و متخصص در زمینه‌های اکتشاف، استخراج و کانه‌آرایی به نسبت یکسان است که توسط مجری برنامه به شرح زیر انتخاب و در ستاد وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل میشود:
الف: 2 نفر از بین کارشناسان مجرب شاغل در بخش‌های تابعه وزارت صنعت، معدن و تجارت
ب: 2 نفر از بین کارشناسان مجرب شاغل در دفتر بخشی و دفتر امور فنی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با معرفی آن سازمان
ج: 3 نفر مسئولین کمیته‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری
د: 1 نفر نماینده سازمان نظام مهندسی معدن
مجری برنامه به عنوان رئیس شورا انجام وظیفه کرده و از بین اعضای ردیف الف، یک نفر را به عنوان نائب رئیس و یک نفر را به عنوان دبیر شورای عالی تعیین می کند.
وظایف شورای عالی تدوین شامل موارد زیر است:
- تنظیم آئین نامه داخلی شورای عالی و کمیته‌ها
- پیشنهاد ترکیب اعضای کمیته‌ها به مجری برنامه و در صورت نیاز جایگزینی آن‌ها
- تأیید مشاور(ان) منتخب کمیته‌ها
- تصویب پروژه‌ها و شرح خدمات آن‌ها
- اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی اجرای پروژه‌ها
- پیشنهاد بودجه مورد نیاز برای هرسال
- نظارت بر انجام وظایف کمیته‌ها
- تلفیق و تصویب پیشنهادهای کمیته‌ها
- تصویب نهایی ضوابط و معیارهای تدوین شده
4-3-کمیته‌های تخصصی
فعالیت‌های تخصصی توسط سه کمیته اکتشاف، استخراج و فرآوری زیر نظر شورای عالی انجام میشود. تغییر و اصلاح و افزایش و یا کاهش تعداد کمیته‌ها به پیشنهاد شورای عالی و منوط به هماهنگی با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است.
اعضای هر کمیته 5 نفر از کارشناسان مجرب و متخصص در زمینه‌های مربوط به فعالیت‌های تخصصی است که به پیشنهاد شورای عالی و تایید مجری برنامه انتخاب می‌شوند. مسئول هرکمیته توسط مجری برنامه منصوب و عضو شورای میشود.
وظایف کمیته‌ها به شرح زیر است:
- تعریف پروژه‌ها، دامنه کار و شرح خدمات هریک
- پیشنهاد اولویت‌ها و برنامه‌ریزی اجرای پروژه‌ها
- تعیین الگوها، روش تدوین ضوابط و معیارها و شرایط انجام کار
- برآورد مدت انجام کار و بودجه مورد نیاز هر پروژه
- بررسی صلاحیت مشاور(ان) و انتخاب مناسب ترین مشاور(ان) برای هر پروژه
- تنظیم شرایط خصوصی قراردادها
- نظارت بر حسن اجرای خدمات مشاور(ان)
- بررسی و تأیید گزارشها ارائه شده توسط مشاور(ان)
- نظرخواهی از کارشناسان و متخصصان مختلف در صورت لزوم
- ارائه گزارش نهایی تدوین شده به شورای عالی
4-4 مشاور(ان)
تدوین ضوابط و معیارهای فنی توسط مشاور(ان) انجام میشود. مشاور ممکن است فرد، یا گروه، یا یکی از دانشگاه‌ها، یا موسسه، یا سازمان یا شرکت و یا ترکیبی از آن‌ها باشد.
5-روش کار
نمودار شماره 2 مراحل مختلف کار و روند انجام امور تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن را نشان می‌دهد.
مسئولیت اجرا و یا تصمیم‌گیری در مورد هریک از مراحل کار در زیر هر یک از این مراحل توضیح داده شده است.
5-1-تعریف و تصویب پروژه‌ها
5-1-1-تعریف زمینه‌ها
در این مرحله زمینه‌های متناسب با نیاز بخش معدن کشور تعریف میشود.
در سند مدیریت سال 1380 سه زمینه زیر به تصویب رسیده است:
الف-اکتشاف
ب-استخراج
ج-فرآوری
نمودار 2- نمودار گردش کار برنامه تدوین ضوابط و معیارهای فنی معادن
|
مرحله اول
تعریف
|
مرحله دوم
انتخاب مشاور(ان)
|
مرحله سوم
اجرا
|
مرحله چهارم
تصویب
|
مرحله پنجم
انتشار
|
|
شناسایی و معرفی مشاوران ذیصلاح
|
|
بررسی پیشنهادها و انتخاب مشاور
|
تغییر و یا اصلاح این زمینه‌ها منوط به طرح مجدد در شورای عالی، هماهنگی با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور است.
5-1-2-تعریف پروژه‌ها
در هریک از زمینه‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری، پروژه‌هایی توسط کمیته‌ها تعریف میشود. در تعریف پروژه‌ها، باید اهداف اصلی برنامه تدوین ضوابط و معیارهای فنی معدن در نظر گرفته شود و متناسب با ضرورت‌های بخش معدن باشد. عناوین اصلی شرح خدمات هر پروژه توسط کمیته تخصصی تعیین‌می‌شود.
5-1-3-اولویت بندی پروژه‌ها
با توجه به تنوع موضوع‌ها و متناسب با بودجه اختصاص یافته در هر سال، پروژه‌های تعریف شده توسط کمیته‌ها بررسی و اولویت بندی میشود.
در صورت تغییر شرایط بودجه، اولویت‌های تعیین شده در کمیته‌ها بازنگری می‌شوند.
5-1-4-تصویب پروژه‌ها
پروژه‌های اولویت بندی شده پس از بررسی در شورای عالی به تصویب می رسند.
5-2-انتخاب مشاوران برای هریک از پروژه‌ها
5-2-1-شناسایی و معرفی
متناسب با هریک از پروژه‌های مصوب در بند 5-1-4 مشاور(انی) توسط کمیته‌های تخصصی شناسایی و معرفی می‌شوند. مشاور میتواند فرد، گروه، دانشگاه، شرکت، موسسه، سازمان و یا ترکیبی از آن‌ها باشد که براساس توانایی و سوابق شناسایی و به مجری برنامه معرفی می‌شوند.
5-2-2 استعلام و اخذ پیشنهاد
مجری از مشاور(ان) معرفی شده در بند 4-2-1 برای هریک از پروژه‌ها استعلام و پیشنهاد آنان را جهت بررسی به کمیته‌های تخصصی ارجاع میکند.
5-2-3 بررسی پیشنهادها
پیشنهادهای ارجاعی از سوی مجری، متناسب با موضوع در کمیته‌های ذیربط بررسی و ارزیابی می‌شوند.
در صورت نیاز، شرح خدمات پیشنهادی توسط کمیته اصلاح و از طریق مجری به مشاور(ان) اعلام میشود.
5-2-4 انتخاب مشاور
کمیته پس از بررسی پیشنهادهای نهایی، مشاوران را براساس تجارب و سوابق کار و ارتباط موضوع با زمینه تخصصی آن‌ها، اولویت بندی و به شورای عالی معرفی میکند.
5-2-5 تأیید مشاور
شورای عالی صلاحیت و اولویت بندی مشاور(ان) منتخب کمیته‌ها را بررسی و در صورت لزوم اصلاح و تأیید می کند. در صورتی که شورای عالی، هیچ مشاوری را تأیید نکند، موضوع برای بررسی و انتخاب مشاور(ان) مناسب به کمیته‌های تخصصی برگردانده میشود.
5-2-6 عقد قرارداد
تنظیم و عقد قرارداد با مشاور(ان) با توجه به اولویت‌های مورد تأیید شورای عالی به عهده مجری برنامه است.
بدیهی است نظرات شورای عالی در مورد شرایط خصوصی پیمان نیز باید در عقد قرارداد در نظر گرفته شود.
5-3-1 اجرای پروژه
هر پروژه، براساس قرارداد و شرح خدمات مربوط توسط مشاور(ان) انجام میشود.
5-3-2 تأیید مراحل پیشرفت کار
گزارش پیشرفت کار که مطابق با قرارداد از طرف مشاور(ان) تهیه و به مجری تحویل میشود، جهت بررسی و تأیید به کمیته ذیربط ارجاع میشود.
5-3-3 تأیید صورت وضعیت
تأیید صورت وضعیت منوط به تأیید گزارش و پیشرفت کار آن مرحله توسط کمیته ذیربط است.
5-4 بررسی، تأیید و تصویب گزارش
هریک از گزارشها ارجاعی به کمیته‌ها توسط اعضای کمیته بررسی و در صورت لزوم برای ارزیابی نهایی به افراد صاحب نظر و متخصص جهت داوری ارسال و نظرات این افراد جمع‌آوری و در کمیته بررسی میشود.
نحوه بررسی در کمیته‌ها به شرح زیر خواهد بود:
5-4-1 گزارش نهایی از سوی مشاور به دفتر مجری برنامه تحویل و رسید دریافت میشود.
5-4-2 دفتر مجری برنامه بررسی اولیه را انجام و اسناد را بررسی و در صورت کمبود مدارک آن را جهت تکمیل به مشاور عودت می دهد.
5-4-3 در صورت نبود نقص، گزارش به تعداد اعضای کمیته مربوطه تکثیر و حداکثر ظرف مدت سه روز به کمیته تحویل میشود.
5-4-4 کلیات گزارش در جلسه کمیته بررسی شده و در صورت وجود نقص به دفتر مجری عودت داده میشود.
اگر از نظر مدارک و کلیات مشکلی وجود نداشته باشد گزارش بین اعضای کمیته توزیع میشود تا در مورد هر گزارش حداکثر ظرف دو هفته نظر کتبی خود را اعلام دارند.
5-4-5 پس از بررسی نظرات اعضای کمیته در صورتی که اکثریت اعضاء، رأی به تأیید آن بدهند به منزله تأیید در کمیته تلقی شده و مراتب در صورتجلسه درج میشود و در غیر این صورت برای رفع اشکالات و نظرات کتبی به دفتر مجری اعلام میشود تا به اطلاع مشاور برسد.
5-4-6 تأیید نهایی گزارش پروژه
کمیته‌ها گزارشها نهایی مشاور(ان) را مورد بررسی قرار می دهند و اعمال اصلاحات و تغییرات لازم را کنترل کرده و در صورتی که اصلاحات لازم انجام شده باشد، آن‌ها را تأیید می کنند. گزارشها تأیید شده برای تصویب نهایی به شورای عالی ارسال میشود.
5-4-7 تصویب نهایی گزارش پروژه
شورای عالی، گزارش‌های مورد تأیید نهایی کمیته‌ها را بررسی میکند و در صورتی که بلااشکال باشد به تصویب می‌رساند و مراتب در صورتجلسه شورای عالی درج میشود. در صورتیکه نیاز به اعمال اصلاحات و تغییراتی باشد، گزارشها به کمیته‌های ذیربط عودت داده میشود. گزارشها مصوب به مجری تسلیم میشود.
5-5 انتشار
5-5-1 گزارش‌های مصوب توسط مجری به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارسال میشود.
5-5-2 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور مجوز انتشار نشریه را صادر میکند.